از جاه‌طلبی تا عمل

۱. مقدمه

۱.۱. تحول دیجیتال در صنعت ساخت دیگر انتخاب نیست؛ ضرورتی راهبردی برای بقا در اقتصاد داده‌محور جهانی است. ۱.۲. گزارش رسمی British Standards Institution (BSI) با عنوان From Ambition to Action: Building Malaysia’s Digital Future Together (2025) نشان می‌دهد چگونه مالزی با سیاست الزام‌آور، آموزش نظام‌مند و استانداردسازی فرایندها به الگویی برای منطقه تبدیل شده است. ۱.۳. این مقاله با استناد به مرجع مذکور، مسیر تحول دیجیتال مالزی را تحلیل و در ادامه، نقشه‌راه عملیاتی برای توسعه مدلسازی اطلاعات ساخت (BIM) در ایران ارائه می‌کند.

۲. سیاست ملی BIM در مالزی

۲.۱. بخشنامه PK 1.15

۲.۱.۱. در سال ۲۰۲۵، وزارت دارایی مالزی بخشنامه PK 1.15: Pelaksanaan BIM را ابلاغ کرد که از تاریخ ۱ ژوئیه ۲۰۲۵، استفاده از BIM را در تمامی پروژه‌های دولتی با ارزش بیش از ۱۰ میلیون رینگیت الزامی می‌داند. ۲.۱.۲. این بخشنامه وظایف، ساختارهای حاکمیتی و الزامات اطلاعاتی پروژه‌ها را در تمام مراحل طراحی، ساخت و بهره‌برداری مشخص کرده است.

۲.۲. اهداف کلیدی

۳. چالش‌های اجرای BIM در مالزی

۳.۱. کمبود نیروی متخصص و مقاومت فرهنگی

کمبود نیروهای آموزش‌دیده و وابستگی به الگوهای کاری سنتی از نخستین چالش‌های اجرای BIM بود. دولت با راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی و خدمات BIM، این کمبود را از طریق آموزش ساختاریافته، گواهی‌نامه‌های حرفه‌ای و برنامه‌های بازآموزی جبران کرد.

۳.۲. گسست فرآیندها

عملکرد جزیره‌ای مشاوران، پیمانکاران و کارفرمایان، مانع تحقق مزایای هم‌افزای BIM بود. نبود همگرایی در مراحل اولیه، اتلاف منابع و دوباره‌کاری ایجاد می‌کرد.

۳.۳. چالش‌های فناورانه

هزینه بالای نرم‌افزار/سخت‌افزار برای SMEها و ناسازگاری بین پلتفرم‌ها از موانع اصلی بودند. در ایران، سرویس‌های اسکن لیزری سه‌بعدی و مدل As-Built می‌توانند شکاف فناورانه را کاهش دهند.

۴. راهبردهای کلیدی دولت مالزی

۵. ستون فنی تحول: ISO 19650 و BIM Guide 5

۵.۱. هسته فنی تحول BIM در مالزی بر پایه‌ی استاندارد ISO 19650 و نسخه بومی BIM Guide 5 بنا شده است. ۵.۲. سه رکن: EIR، BEP و CDE. ۵.۳. طبق BSI (2025)، ISO 19650 زبان مشترک صنعت ساخت است.

۶. نتایج و آثار اجرای BIM در مالزی

افزایش دقت طراحی، کاهش هزینه، تسریع تصمیم‌گیری و ارتقای شفافیت در مدیریت دارایی‌های عمومی.

۷. پیوند BIM و هوش مصنوعی

طبق BSI (2025)، ۴۸٪ از سازمان‌ها قصد سرمایه‌گذاری روی AI طی ۵ سال دارند، اما ۱۳٪ به نتایج خود کاملاً اعتماد دارند. ISO/IEC 42001 مثل ISO 19650 نظم داده، چارچوب اعتماد به هوش مصنوعی را فراهم می‌کند.

۸. پایداری زیست‌محیطی و PAS 2080

BIM در مالزی به بستری برای تصمیم‌سازی در حوزه‌ی پایداری بدل شده است. استاندارد PAS 2080 نیز چارچوبی برای کاهش انتشار کربن در طول چرخه عمر پروژه‌ها فراهم آورده است. مطابق گزارش BSI (2025)، «کاهش کربن به‌معنای کاهش هزینه است» و ادغام BIM با PAS 2080، مسیر اقتصاد سبز را هموار کرده است.

۹. تعریف جدید موفقیت در پروژه‌ها

در دیدگاه نوین مالزی، موفقیت یعنی AOT (تحویل پیش از موعد و با هزینه کمتر). BIM از ابزار طراحی به عامل تصمیم‌سازی مدیریتی تبدیل شده است.

۱۰. وضعیت کنونی ایران

در ایران نیز طی سال‌های اخیر، اقدامات ارزشمندی در حوزه BIM انجام شده است:

• تدوین دستورالعمل پیاده‌سازی BIM (رونمایی ۱۴۰۰) به سفارش سازمان برنامه و بودجه کشور.
• تدوین سند چشم‌انداز ملی BIM در وزارت راه و شهرسازی.
• اجرای طرح‌های پایلوت BIM در سازمان مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با همکاری دانشگاه‌ها.
• فعالیت‌های مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ترجمه و بومی‌سازی استانداردهای بین‌المللی.
• انتشار مقالات و نوشتارهای تحلیلی برای ارتقای دانش تخصصی.

با وجود این دستاوردها، دستورالعمل ۱۴۰۰ نیازمند به‌روزرسانی ساختاری و محتوایی و انطباق کامل با ISO 19650 است تا دوباره‌کاری‌ها کاهش یابد و بهره‌وری افزایش پیدا کند.

۱۱. نقشه‌راه پیشنهادی برای پیاده‌سازی BIM در ایران

۱۲. جمع‌بندی و تلنگر پایانی

تجربه مالزی نشان می‌دهد دیجیتالی‌سازی مؤثر، بیش از هر چیز به حکمرانی هوشمند، آموزش مستمر و استانداردسازی وابسته است. ایران اگر همگرایی بین‌نهادی و به‌روزرسانی اسناد را تسریع نکند، فاصله استانداردی به شکاف تبدیل می‌شود. BIM دیگر مزیت رقابتی نیست؛ زیرساخت بقاست.

منابع

• BSI (2025). From Ambition to Action: Building Malaysia’s Digital Future Together.
• ISO 19650 — Organization and Digitization of Information Using BIM.
• PAS 2080 — Carbon Management in Infrastructure.
• ISO/IEC 42001 — Artificial Intelligence Management System.
• CIDB Malaysia — National Construction Policy (NCP 2030).
• سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، دستورالعمل پیاده‌سازی BIM (رونمایی ۱۴۰۰).
• وزارت راه و شهرسازی، سند چشم‌انداز ملی BIM ایران.
• مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ترجمه و بومی‌سازی استانداردهای BIM.
• سازمان نظام مهندسی ساختمان و شورای مرکزی، برنامه‌های آموزشی و سیاستی.