مقالات و نوشتار های تحلیلی

گاهی واژه‌ها و کلمات با اتفاقات و رویدادها معانی و رنگ و بویی متفاوت به خود می‌گیرند. بی‌شک واژه متروپل قبل از دوم خردادماه 1401 یادآور بسیاری از ساختمان‌ها، هتل‌ها و … عمدتا فاخر و لاکچری در ایران و جهان بود، ولی در ساعت 12:37 دقیقه بعدازظهر با فروریختن ساختمانی 12 طبقه در خیابان امیری آبادان؛ این واژه را برای همیشه در اذهان مردم ایران‌زمین تغییر داد.

بنایی که قرار بود محلی برای کسب‌وکار مردم و بنا بر تغییر چهره و سیمای بصری منطقه احداث خود داشت مبدل به آرامگاه 43 نفر از مردمی شد که به استحکام آن حداقل در برابر نیروهای ثقلی اعتماد کرده بودند و پا در این ساختمان گذاشته بودند. ساختمانی که مالک اصلی و سازنده خود را نیز به کام مرگ کشاند.

در این نوشتار سعی بر آن داریم که اتفاقات و رویدادهایی را که منجر به وقوع این فروریزش شد را از دو جنبه فنی و حقوقی بررسی نماییم.

 

مالک متروپل در سال 96 اقدام به اخذ پروانه ساخت از شهرداری آبادان می‌نماید که نکته حائز اهمیت در این پروانه ساخت، مبهم بودن اطلاعات در مساحت پروژه و تعداد طبقات آن می‌باشد. پروانه‌ای که با استفاده از پتانسیل خارج از سیکل سازمان نظام‌مهندسی ساختمان (طراحی و نظارت) صادر می‌گردد.

فارغ از تغییرات مجدد در پروانه ساخت این بنا در سال‌های 98 و 99 که به‌تدریج تعداد طبقات این پروژه را به 12 سقف افزایش داد متأسفانه این افزایش طبقات تنها برای محاسبات متراژ معماری ساختمان اتفاق افتاده و تغییر خاصی در طرح سازه به نسبت افزایش بار ناشی از اضافه نمودن طبقات مازاد اتفاق نیفتاده است و نکته عجیب‌تر آنکه این ساختمان در طراحی اولیه دارای دو طراحی با (قاب خمشی فولادی و سقف عرشه فولادی) و (قاب خمشی بتنی و سقف تیرچه‌بلوک) می‌باشد که به دلیل نامنظمی در پلان، هر دو طرح درز انقطاع در نظر گرفته‌شده است ولی نهایتاً سازه‌ای تلفیقی از ستون‌های فولادی، دیوار برشی و سقف مجوف شخصیت سازه‌ی آن را شکل می‌دهد که البته هیچ‌گونه درز انقطاعی نیز در آن مشاهده نمی‌شود.

از نکات قابل‌توجه این پروژه حضور سه تیم طراحی و نظارتی در فرآیند اجرایی آن از ابتدا تا فرو ریختن می‌باشد که با دقت در تاریخ‌های شروع و خاتمه همکاری هر یک از تیم‌ها (اشاره‌شده در گزارش پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله) عدم ورود ارگان‌ها و سازوکارهای حاکمیتی پیش‌بینی‌شده در قوانین کشور جهت جلوگیری از وقوع این حادثه دردناک بسیار جای شگفتی و تعجب دارد.

• شرکت اولیه طراح و ناظر (مشاور دارای رتبه طراحی و نظارت از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی) در اسفندماه سال 96 در حالیکه شمع‌ها و پی ساختمان اجرا گردیده بوده، به دلیل عدم همکاری مالک و مجری پروژه از ادامه همکاری در آن انصراف می‌دهد. عملا پروژه‌ی اجراشده در سال‌های بعد نیز هیچ شباهتی با طراحی این مشاور نداشته و طرح به‌صورت کلی دستخوش تغییر می‌گردد.

• مهرماه سال 98 و درحالی‌که در خلال مدت عدم تعیین تیم نظارت و طراحی جدید از سوی مرجع صدور پروانه طبقات زیرزمین، همکف، اول و دوم اجراشده بود، تیم نظارتی و طراحی دیگری به‌منظور انجام فرآیندهای نظارتی و محاسباتی از سوی سازمان نظام‌مهندسی انتخاب و به مراجع ذیصلاح معرفی می‌گردند. نکته قابل‌توجه عدم حضور تیم نظارت از اسفند سال 96 تا مهرماه سال 98 در این پروژه بوده و عجیب‌تر آنکه دستگاه‌های نظارتی و حاکمیتی به توقف اجرای پروژه و روند اجرایی آن جهت تعیین تکلیف موارد قانونی و حضور تیم نظارت و طراحی ورود نکرده‌اند.

• مجدداً در دی‌ماه سال 98 تیم نظارت و طراحی پروژه به دلیل عدم همکاری مجری و مالک به‌منظور ارائه پروانه ساختمان، رعایت موارد ایمنی و همچنین اصلاحات فنی مدنظر تیم نظارتی از همکاری با پروژه انصراف می‌دهند.

• و نهایتاً در خردادماه سال 1399 مجدداً تیم نظارتی و طراحی پروژه تعیین می‌گردد. تیم فنی که تنها ابزار آن‌ها ارسال گزارشات متعدد به مراجع قانونی و درخواست توقف کار می‌باشد که متأسفانه...

• شایان‌ذکر است که هیچ‌یک از مراحل اجرایی پروژه توسط مجری ذیصلاح دارای صلاحیت انجام نپذیرفته است و مالک پروژه نیز بدون هیچ گونه مانعی به ادامه کار تا لحظه آخر ادامه می دهد.

فریادهای ناظر و طراح متروپل در خلال سال‌ها 96 تا 1401 گوش شنوایی نداشت و متأسفانه صدای آن در ظهر دومین روز از خردادماه 1401 با حدود 43 کشته و ده ها زخمی به وسعت ایران طنین‌انداز شد.

به‌صورت کلی می‌توان دلایل اصلی فروریزش این ساختمان را مطابق با گزارشات رسمی منتشرشده به شرح زیر دسته‌بندی نمود:

1- عدم حضور ساختار سازمانی کارآمد و توانمند. (تعارض منافع سازمان‌هایی که مرجع صدور پروانه و حفظ و صیانت از مال و جان شهروندان در ساخت‌وسازهای شهری می‌باشند با منافع مالی گره‌خورده در پروژه)

2- طراحی ضعیف سازه. (عدم توجه به طراحی اصولی هر مرحله از ساخت و تغییر مداوم طرح (طراحی نامناسب ترکیبی اعضای باربر اصلی، کاهش اعضای باربر سازه، حذف درز انقطاع، حذف اعضای انتقال‌دهنده نیرو از دیافراگم به دیوارهای برشی و ...)

3- ضعف عمده اجرایی (کیفیت بسیار پایین جوشکاری سازه و اتصالات، انجام عملیات مداوم بهسازی و مقاوم‌سازی اعضای باربر اصلی سازه بدون توجه به کاهش نیروهای محوری در آن‌ها در خلال عملیات جوشکاری با استفاده از شمع بندی و ...، خیز بیش‌ازحد در بسیاری از تیرها که از اولین سقف پروژه نیز توسط ناظرین مشاهده و گزارش‌شده است.)

4- احتمال استفاده از مصالح غیراستاندارد.

5- عدم وجود تیم نظارتی مستمر در پروژه. (با توجه به مستندات موجود پروژه در فواصل زمانی نسبتاً زیادی فاقد ناظر و طراح بوده و متأسفانه باوجوداین مسئله عملیات اجرایی نیز بدون هیچ محدودیتی از سوی مراجع ذیصلاح در حال ادامه بوده است)

با توجه به بررسی‌های تیم‌های مختلف فنی، حاکمیتی از این حادثه و ذکر دلایل و ابعاد مختلف این فاجعه لزوم ایجاد یک سازوکار منسجم و دارای پشتوانه قانونی و حاکمیتی به‌منظور شنیده شدن صدای ناظرین و دستگاه‌های مسئول پروژه در هیاهوی اعمال سلیقه، قدرت و تاخت‌وتاز برخی مالکین و سرمایه‌گذاران بسیار حیاتی می‌باشد.

توجه به الزامات قانونی مندرج در قوانین و آئین‌نامه‌های جاری کشور همچون حضور مجریان ذیصلاح به معنای واقعی (و نه صوری) در پروژه‌ها و هماهنگ بودن کامل تیم طراحی، نظارت و اجرا به‌منظور تولید محصول نهایی قابل‌اطمینان از وظایف دستگاه‌های حاکمیتی و نظارتی کشور می‌باشد. از سوی دیگر اعمال سلیقه مالک در انتخاب ناظرین و طراحان در برخی پروژه ها از خطرات بالقوه و بالفعل می باشد.

امیدواریم دست اندرکاران صنعت ساخت کشور بتوانند با اصلاح رویه های موجود در برخی از سازمان ها و با توجه به نتایج بررسی های فجایع غمباری چون متروپل؛ بتوانند از وقوع مجدد آنها جلوگیری نمایند. به امید روزی که ساختمان به عنوان یک محصول که در هر حالت بتواند جوابگوی نیازهای مصرف کننده نهایی آن باشد و علاوه بر سود دهی، محلی برای آرامش و حفظ سرمایه های شهروندان نیز باشد.

نویسنده: مهندس سعید خلیلی ، مدیر عامل شرکت فناورانه بنا یار مهراز ایرانیان، مهندس پایه یک سازمان نظام مهندسی ساختمان

منتشر شده در فصل نامه "عمران نامه"

برای دانلود و مشاهده فصل نامه عمران نامه بر روی این لینک کلیک کنید

معرفی کتاب فصلنامه عمران نامه ـ شماره ۲۱ ـ بهار و تابستان ۱۴۰۱
در این شماره می‌خوانیم:

متروپل صدای شنیده‌نشده دیروز: سعید خلیلی قمی

تغییرات عمده ویرایش جدید مبحث دهم مقررات ملی ساختمان: مهدی علیرضایی

تاسیسات الکتریکی ساختمان‌های صنعتی: ابوالفضل الهی‌منش

نرخ مصالح، اجرت و خدمات ساختمان: محمدحسین الهی‌منش

عکس‌های قم قدیم در موزه کنست‌کامرای سن‌پترزبورگ: مجید داداش نژاد؛ محمدرضا یزدانی