شروع طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ( طرح‌های عمرانی)، با تعریف پروژه انجام می‌گردد. قبل از تعریف پروژه، مراحلی برای شکل‌گیری آن بین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و دستگاه‌های اجرایی ذی‌صلاح انجام می‌گیرد. همچنین بعد از تعریف پروژه نیز مراحلی برای انتخاب مشاور و شروع مطالعات امکان‌سنجی پروژه طی می‌شود. نظر به اهمیت تهیه طرح در بند ده ماده یک قانون برنامه‌وبودجه، مجموعه عملیات و خدمات مشخصی که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی که توسط دستگاه اجرایی و طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدف‌های برنامه عمرانی پنج‌ساله به‌صورت سرمایه‌گذاری ثابت ‌شامل هزینه‌های غیرثابت وابسته در دوره مطالعه و اجرا و یا مطالعات اجرا می‌گردد، طرح عمرانی نامیده شده و در تبصره 5 قانون برنامه دوم توسعه و ماده 61 قانون  برنامه سوم توسعه، شروع عملیات اجرایی طرح‌های عمرانی تنها پس از انجام مطالعات تهیه طرح مجاز شناخته‌شده است. در راستای اهمیت تعریف پروژه و مطالعات امکان‌سنجی در پروژه‌های مبتنی بر BIM، اطلاعات جدیدی در این مراحل بایستی تولید و در مراحل بعدی طراحی و اجرای پروژه مورداستفاده قرار گیرد. بدین منظور، هدف این دستورالعمل شرح کلی روند از مرحله تعریف پروژه تا انجام مطالعات امکان‌سنجی در دستگاه‌های اجرایی در پروژه‌های مبتنی بر BIM می‌باشد.

سالانه بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های کشور در بخش‌های دولتی و خصوصی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم صرف عمران و ایجاد تأسیسات زیر بنایی می‌گردد. ازآنجایی‌که قسمت عمده بودجه پروژه‌های عمرانی صرف هزینه‌های عملیات اجرایی می‌شود، لذا با تصمیم‌گیری دقیق و به‌موقع در این فاز از پروژه می‌توان از افزایش بی‌مورد هزینه‌های اجرایی جلوگیری کرده و پروژه را در محدوده زمان و هزینه و با منابع پیش‌بینی‌شده به انجام رساند. با توجه به ویژگی‌های پروژه‌های عمرانی نگه‌داشتن پیشرفت واقعی مطابق برنامه، در طول اجراي فعالیت‌هاي ساخت، مشکل است و این مسئله باعث به طول انجامیدن پروژه و افزایش هزینه^[1] بوده که در صنعت ساخت موضوعی متداول است. به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین ازجمله مدل‌سازی اطلاعات ساخت (BIM) با استفاده از تمرکز بر روی اطلاعات تولیدی در فازهای مختلف و بصری سازی اطلاعات توانسته است کمک شایانی به مدیریت پروژه‌های عمرانی کند. مدل‌سازی چهاربعدی (4D) و مدل‌سازی پنج بعدی (5D) به‌عنوان دو قابلیت BIM در برنامه‌ریزی و کنترل می‌باشند. یک مدل 4 بعدی، از یکپارچگي مدل سه‌بعدی با بعد زمان حاصل می‌شود. در مدل‌سازی چهار‌بعدی، مدل گرافيکي از سه بعد فضایي) فيزیکي) با بعد زمان‌بندی پروژه متصل شده و ترتيب و توالی مراحل مختلف پروژه و چگونگي وقوع این مراحل در واقعيت، نمایش داده مي­شود. این هماهنگي به مدیران پروژه‌ها کمک مي­کند تا به شناسایي امکان پدید آمدن مشکلات گوناگون در فرآیند اجرا دست‌یافته و برای حل آن‌ها اقدامات پيشگيرانه موردنیاز را برنامه‌ریزی نمایند. علاوه بر این، مدل‌سازی چهاربعدی (4D) به کاهش سوءتفاهمات ناشي از اختلاف تعابير ميان ذینفعان از مفهوم زمان‌بندی پروژه می‌انجامد. همچنین مدل پنج بعدی (5D) اطلاعات ساخت، نيازمند یکپارچه‌سازی مدل سه‌بعدی با زمان و هزینه پروژه است. این کار، پیش‌بینی و پيگيری هزینه پروژه را بر اساس برنامه زمان‌بندی در فاز ساخت امکان‌پذیر می‌سازد. داده‌های استخراج‌شده از مدل پنج بعدی (5D) پروژه، برای حصول عملکرد واقعي مالي در فاز ساخت بسيار کارگشا خواهد بود. در همین راستا، هدف اصلی از دستورالعمل ضوابط مرتبط با مدل‌های چهاربعدی و پنج بعدی (4D و 5D) به‌منظور کنترل پروژه‌های مبتنی بر BIM، ارائه و تبیین مراحل تولید مدل‌های چهاربعدی و پنج بعدی در چرخه حیات پروژه‌های سه عاملی در نظام فنی اجرایی کشور می‌باشد.

 [1]Cost overruns

یکی از چالش‌های اصلی ارگان‌های ذیصلاح برای پیاده‌سازی BIM در پروژه‌های عمرانی، تشکیل گروه‌های متخصص و توانا جهت پیاده‌سازی یکپارچه این فنّاوری است. در همین راستا، هدف اصلی از این دستورالعمل، ارائه معیارهای مناسب برای ارزیابی پیمانکاران و مشاورین صلاحیت‌دار و توانمند برای پیاده‌سازی BIM در پروژه‌های عمرانی است. این دستورالعمل انتخاب و ارجاع کار به مشاوران و پیمانکاران دارای صلاحیت از سازمان برنامه‌وبودجه و برای تمام طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی) که لزوم پیاده‌سازی BIM در آن‌ها به‌وسیله دستگاه کارفرما تأکید می‌شود را در برمی‌گیرد. لازم به توضیح هست که این دستورالعمل صرفاً به آیتم‌های مرتبط با خدمات تخصصی مبتنی بر BIM پرداخته و در راستای آیین‌نامه‌های «خرید خدمات مشاوره» و «ارجاع کار به پیمانکاران صنعت ساخت» مصوب سازمان برنامه‌وبودجه قرار می‌گیرد.

:دستورالعمل بهره‌برداری و نگهداری مبتنی بر BIM

صنعت ساخت از دیرباز یکی از صنایع پرهزینه به شمار می‌رفته است. در بین مراحل مختلف چرخه حیات پروژه، مرحله بهره‌برداری و نگهداری از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. این مرحله طولانی‌ترین مرحله چرخه عمر یک ساختمان بوده و هزینه‌های نگهداری در این مرحله می‌تواند چندین برابر هزینه­های ساخت باشد. ظهور سیستم‌های اطلاعاتی در دهه‌های اخیر توانسته است کمک شایانی به فرآیند بهره‌برداری و نگهداری پروژه‌های عمرانی کند. مدل‌سازی اطلاعات ساخت (BIM) به‌عنوان یکی از فنّاوری‌های نوین صنعت ساخت باعث تحولات گسترده‌ای در مدیریت تسهیلات شده است. در این فنّاوری کلیه داده‌ها و اطلاعات پروژه از فاز تعریف پروژه تا زمان تحویل پروژه به‌صورت یکپارچه و در قالب مدل‌های سه‌بعدی جمع‌آوری و مدیریت می‌گردد. در زمان تحویل پروژه مدل اطلاعاتی جامع در اختیار بهره‌بردار قرار خواهد گرفت و در فاز بهره‌برداری و نگهداری پروژه از این اطلاعات استفاده‌شده و سایر اطلاعات تولیدی و فرآیندهای بهره‌برداری و نگهداری در قالب این مدل جامع اطلاعاتی انجام خواهد شد. در همین راستا در این دستورالعمل فرآیند بهره‌برداری و نگهداری پروژه با استفاده از داده‌ها و اطلاعات دیجیتال و با استفاده از تکنولوژی BIM شرح داده‌شده است.

قرارداد یا پیمان یک معاهده بین یک یا چند فرد حقیقی یا حقوقی است که برای انجام کار مشخص در زمان مشخص و با مبلغ مشخص منعقد می‌گردد. یکی از عوامل اصلی موفقیت در پروژه‌های عمرانی انعقاد مناسب و با جزئیات مشخص و شفاف قرارداد بین طرفین است. در پروژه‌های عمرانی مبتنی بر BIM،کارفرما نیاز به مشخص کردن شرح و جزئیات خدمات مرتبط با BIM در قرارداد با مشاور و پیمانکار دارد تا بتواند بر اساس موارد مشخص‌شده در قرارداد، از طرف دوم قرارداد خدمات خواسته‌شده را تحویل گیرد. در همین راستا، در این دستورالعمل تلاش بر آن است فرآیند اجرای پروژه‌های مبتنی بر BIM در بستر قراردادی سه عاملی شرح داده شود. علاوه بر این، در این دستورالعمل الزامات قراردادی مبتنی بر BIM قرارداد مشاور و پیمانکار ارائه‌شده است.

:دستورالعمل اجرایی مدیریت و اشتراک اطلاعات مبتنی بر BIM

دستورالعمل و دیاگرام حاضر در راستای تبیین اطلاعات تولیدشده و چگونگی انتشار و دسترسی به آن‌ها توسط ارکان پروژه ارائه‌شده است. در این بخش یک دیاگرام به‌منظور مدیریت اطلاعات در پروژه‌های مبتنی بر BIM ارائه‌شده است. این دیاگرام بر اساس قراردادهای سه عاملی رایج در کشور تنظیم‌شده است و منطبق بر ملاحظات و قوانین حاکم بر نظام فنی و اجرایی کشور می‌باشد. ورود فناوری مدل‌سازی اطلاعات ساخت (BIM) به پروژه‌های عمرانی موجب ایجاد اطلاعات و داده‌های جدید در پروژه می‌شود و نحوه به اشتراک‌گذاری و تبادل آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در این دستورالعمل، با ارائه دیاگرام پیش رو مراحل مختلف تبادل اطلاعات از مرحله امکان‌سنجی تا مرحله بهره‌برداری و نگهداری به‌طور کامل تشریح شده است.

یکی از پایه‌ای‌ترین نیازهای پیاده‌سازی BIM در یک پروژه، مدل سه‌بعدی پروژه می‌باشد که در طی چرخه حیات پروژه با اطلاعات تولیدشده یکپارچه‌شده و مدل مبتنی بر BIM را ایجاد می‌کند. پس از تهیه مستندات بسیار مهم و اولیه مبتنی بر BIM در فاز تعریف پروژه و امکان‌سنجی ازجمله سند الزامات اطلاعاتی کارفرما (EIR) و برنامه اجرایی BIM (BEP)، این اسناد به‌عنوان ورودی اطلاعاتی فاز طراحی و مدل‌سازی مبتنی بر BIM پروژه خواهند بود. هدف اصلی از این دستورالعمل تشریح فرآیند جامع مدل‌سازی پروژه مبتنی بر BIM می‌باشد. در طی این فرآیند نیاز به بررسی فرآیند مدل‌سازی، جداول سطوح جزئیات (LOD) ( مطابق با پیوست سه)، فرآیند هماهنگی مدل‌سازی و فرآیند متره و برآورد مبتنی بر BIM می‌باشد که در این دستورالعمل مورد بررسی قرارگرفته‌اند.

:دستورالعمل اجرایی نظارت بر فرآیندهای پیاده‌سازی BIM

مدل‌سازی اطلاعات ساخت (BIM) به‌عنوان یکی از فنّاوری‌های نوین صنعت ساخت باعث تحولات گسترده‌ای در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه و زمان پروژه‌ها و همچنین افزایش کیفیت شده است. مزایای حداکثری و فواید استفاده از این فنّاوری در صنعت ساخت زمانی ایجاد خواهد شد که این فرآیند به‌طور دقیق و کامل و بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد پیاده‌سازی شود. یکی از دغدغه‌های همیشگی کارفرمایان در روش‌های سنتی اجرای پروژه نظارت بر اجرای پروژه‌های عمرانی می‌باشد تا بتوانند پروژه‌هایی بازمان و هزینه برنامه‌ریزی‌شده و کیفیت بالا ایجاد کنند. در همین راستا و با ظهور فنّاوری‌های نوین ازجمله BIM در صنعت ساخت، دغدغه پیاده‌سازی درست و صحیح فرآیند BIM در چرخه حیات پروژه نیز وجود خواهد داشت. جهت پاسخ به این دغدغه‌ها در این دستورالعمل، نحوه نظارت بر فرآیند پیاده‌سازی BIM از فاز تعریف پروژه و امکان‌سنجی تا فاز تحویل پروژه مورد بررسی قرارگرفته است.